Een memorabele gebeurtenis uit de Oranje Nassaustraat blijft de zogenaamde sinaasappelopstand. Dit was naar zeggen het eerste protest in Nederland tegen de Duitse bezetters. De opstand van scholieren vond plaats op 31 januari 1941 (de derde verjaardag van Beatrix) waarbij steun werd betuigd aan het koningshuis. Aan de opstand deden vierhonderd scholieren van de MTS mee.
Bron: Rijckheyt.nl | Links het postkantoor, rechts de winkel van P.de Gruyter (Emmaplein/Pancratiusplein 1938)
Het begon allemaal op de Heerlense M.T.S. De leerlingen waren in de klas begonnen. Om de derde verjaardag van Beatrix te vieren verscheen nagenoeg iedereen op school in het ’s Zondags colbertje. Maar hier bleef het niet bij. De afdeling chemie verscheen met haar oranjekleurige scheikunidenboeken en die dag waren er opvallend veel wortels in het schoolgebouw te vinden om op deze manier “onopgemerkt” te oranje-sympathie duidelijk te maken. Door diverse “oranje-delicten” stuurde de directeur van de school uiteindelijk de jongens voor twee dagen naar huis.
In optocht liep een groep richting het Postkantoor (naast de Pancratiuskerk) door Heerlen. Een honderdtal studenten demonstreerde door met schooltassen te lopen waaruit sinaasappels staken. Bij het politiebureau aangekomen werd hen ook geen strobreed in de weg gelegd. Dit versterkte het gevoel veilig te zijn en dus nog een stap extra te zetten. “De moffen zouden het weten!” Al snel vlogen de sinaasappels door de lucht. Ook in de Oranje Nassaustraat verzamelde zich studenten. Op de nabijgelegen markt kochten zij in een mum van tijd alle sinaasappelen van een koopman op. Als waren het handballen, werden de sinaasappels omhoog gegooid en steeds als de sinaasappel op het hoogste punt was, werd luid “boven” geroepen. De politie deed pogingen om de menigte te verspreiden, maar dit werd bemoeilijkt omdat inmiddels ook geüniformeerde leden van de NSB, NSNAP en de NSDAP verschenen waren.
Bron: Rijckheyt.nl | Bongerd. Op de achtergrond de Saroleastraat (1942)
De gevolgen
Na 1,5 uur was de rust wedergekeerd. Echter kreeg het voorval een flinke staart. Ten eerste werd de MTS twee maanden gesloten. Daarbij werd de toen dienstdoende Commissaris van Politie, Offermans gearresteerd en de Duitse autoriteiten bepaalde een boete voor de gehele (de hoogst aangeslagenen in de inkomstenbelasting) Heerlense bevolking. Honderdduizend gulden moest betaald worden, verdeeld over 47 burgers. Enkele namen een lening op en weer andere lieten het op zijn beloop. Uiteindelijk hoefde twee personen (om nog onduidelijke reden) niet te betalen, zodat het te incasseren bedrag 93.500,- gulden werd. Uiteindelijk werd 69.000,- gulden betaald.
Na de oorlog werden deze boetes van overheidswege vergoed. Waren de meeste winkeliers “neutraal” te noemen en waren de meeste van Nederlandse nationaliteit, er waren ook enkelen die de Duitse nationaliteit bezaten. Dit is niet als vreemd aan te merken daar Heerlen niet ver van de Duitse grens was gesitueerd en er zeker voor de oorlog een levendig verkeer bestond van zowel goederen als mensen over en weer. Ook zou er bij enkele een sympathie hebben bestaand voor de NSB, anderen waren weer fel anti-Duits.
Onder de studenten was ook Jo Funken, die begon met wortels uit te delen. Hij overleed later in een strafkamp in Siberië.
Een mooi en indrukwekkend verhaal, maar het was zekr niet het enige Nederlandse protest tegen de Duitse bezetting.
Nog elk jaar wordt op 25 februari in Amsterdam op het Jonas Daniël Meijerplein de Februaristaking herdacht. Dat was in ieder geval het eerste omvangrijke protest tegen de discriminatie van Joodse landgenoten.
Voor wie het nog weet te achterhalen, Theun de Vries heeft daarover een indrukwekkende trilogie geschreven: Februari. Volgens mij in de boekhandel niet meer te krijgen, maar zeker nog wel ergens in een antiquariaat of een bibliotheek.
Op mijn site staat een Duitse brief die naar aanleiding van deze opstand naar enkele notabelen werd verzonden, waaronder de broer van mijn opa Van Wersch. Hij moest betalen.
Hallo Philippe,
Als medewerker in een oorlogsmuseum kwam ik elke keer bij een koffer van het diorama “oorlog en verzet” een sinaasappel. Collega’s zeiden dat dat niet kon, een sinaasappel in de oorlog, men had immers niets te eten. Nu is de betekenis van de sinaasappel mij duidelijk. Mijn vraag is echter: zou je die Duitse brief n.a.v. de opstand naar mij willen mailen zodat ik schoolkinderen, waar wij de koffer voor gebruiken duidelijk kan maken waarom de sinaasappel werd gebruikt. Bij voorbaat dank.
Met vriendelijke groet,
Hans van Oosterwijk